OBOWIĄZKI LEKARZA
1. Obowiązek udzielania pomocy
Kwestia obowiązków lekarza jest ważna zarówno z punktu widzenia lekarza, jak i pacjenta. Podstawowym obowiązkiem lekarza jest udzielenie pomocy. Dotyczy to każdej sytuacji, pod warunkiem, że nie narazi innych pacjentów na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia. Lekarz nie może odmówić udzielenia pomocy lekarskiej w przypadkach niecierpiących zwłoki. Musi on udzielić pomocy, jeśli pacjent nie ma możliwości uzyskania jej ze strony instytucji powołanych do udzielania pomocy (np. kiedy lekarz jest świadkiem wypadku drogowego).
Lekarz nie musi mieć pewności, że nieudzielenie pomocy narazi pacjenta na niebezpieczeństwo. Wystarczy, że istnieje takie prawdopodobieństwo. W razie wątpliwości – lekarz powinien kierować się dobrem pacjenta. Zgodnie z zasadą „in dubio pro patiente” – w razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść pacjenta.
Lekarz, uchybiając temu obowiązkowi, naraża się na odpowiedzialność cywilną, zawodową oraz karną.
Wyjątki od wskazanego obowiązku:
Lekarz nie ma obowiązku udzielenia pomocy, gdy:
- Nie jest zdolny do udzielenia pomocy ze względu na chorobę lub stan psychofizyczny, np. lekarz nadużył alkoholu w czasie wolnym od pracy;
- Doszło do kolizji obowiązków/interesów, np. udzielenie pomocy jednemu poszkodowanemu w wypadku, podczas gdy poszkodowane są trzy osoby;
- Udzielając pomocy naraziłby samego siebie na utratę życia lub zdrowia, np. osoba biorąca udział w zdarzeniu grozi lekarzowi pobiciem, jeżeli udzieli on pomocy innej osobie.
2. Informowanie pacjenta o stanie jego zdrowia
Kolejnym obowiązkiem lekarza jest informowania pacjenta o stanie zdrowia. Lekarz ma obowiązek udzielić pacjentowi przystępnej informacji o stanie jego zdrowia, postawionym rozpoznaniu, proponowanych lub możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.
Ustawodawca dopuścił jednak sytuację określaną mianem „kłamstwa humanitarnego” lub „przywileju terapeutycznego”. Ma ona miejsce, gdy lekarz – ze względu na niepomyślne dla pacjenta rokowania – ogranicza przekazywane mu informacje o jego stanie zdrowia i rokowaniu. Za dopuszczalnością takiego zachowania musi przemawiać dobro pacjenta. W takich przypadkach lekarz informuje przedstawiciela ustawowego (np. rodzica małoletniego dziecka) lub osobę upoważnioną przez pacjenta. Na żądanie pacjenta lekarz ma jednak obowiązek udzielić mu żądanej informacji.
Obowiązek ten ma ogromne znaczenie w kontekście leczenia pacjenta. Jeżeli lekarz nie udzieli pacjentowi pełnej informacji o stanie zdrowia, pacjent może zbagatelizować wyniki diagnostyki i zrezygnować z poddania się leczeniu, któremu poddałby się, jeżeli uzyskałby pełny wgląd w dokonane rozpoznanie.
3. Prowadzenie i udostępnianie pacjentowi dokumentacji medycznej
Lekarz ma obowiązek prowadzenia dokumentacji medycznej dotyczącej pacjenta. Dokumentacja medyczna prowadzona przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych powinna być przechowywana przez okres 20 lat. Liczy się je od roku kalendarzowego, w którym sporządzono ostatni wpis (są od tego wyjątki, które rozwinę w osobnym artykule). Po upływie tego terminu podmiot niszczy dokumentację w sposób uniemożliwiający identyfikację pacjenta. Od 1 stycznia 2021 r. podmioty lecznicze powinny prowadzić dokumentację medyczną w formie elektronicznej (chyba że nie mają do tego warunków organizacyjno-technicznych).
Dokumentację medyczną wydaje się na żądanie pacjenta.
Obowiązek prowadzenia i udostępniania dokumentacji medycznej to nie wszystko. Lekarz jest obowiązany prowadzić dokumentację w sposób uporządkowany – czytelnie, chronologicznie, przejrzyście. Prowadzenie dokumentacji w sposób niechlujny stanowi naruszenie tego obowiązku i może być odbierane jako brak należytej staranności w działaniu lekarza.
4. Obowiązek lekarza do zachowania tajemnicy
Jednym z kluczowych obowiązków lekarza jest obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem (tzw. tajemnica zawodowa, tajemnica lekarska). Chodzi o zachowanie w tajemnicy informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
Wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy:
Lekarz nie musi wykonywać tego obowiązku, gdy:
- ustawa tak stanowi, np. lekarz ma obowiązek zawiadomienia powiatowego inspektora sanitarnego o przypadkach podejrzenia lub rozpoznania wystąpienia niepożądanego odczynu poszczepiennego;
- zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
- pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic małoletniego dziecka) wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy;
- zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu świadczeń zdrowotnych;
- badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych organów i instytucji – wtedy lekarz jest obowiązany informować o stanie zdrowia pacjenta wyłączne te organy i instytucje;
- zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;
- toczy się postępowanie przed wojewódzką komisją ds. orzekania o zdarzeniach medycznych.
Co do zasady tajemnica zawodowa obowiązuje osoby wykonujące zawód medyczny również po śmierci pacjenta.
5. Poszanowanie intymności i godności osobistej pacjenta
W artykule o prawach pacjenta wspominałam, że pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności osobistej. Z prawem tym wiąże się obowiązek lekarza. Lekarz ma obowiązek poszanowania intymności i godności pacjenta. Jest również obowiązany do dbałości o to, aby pozostali członkowie personelu medycznego przestrzegali tej zasady.
Co się wiąże z tym obowiązkiem? Osoby inne niż udzielające świadczeń zdrowotnych mogą być obecne przy ich udzielaniu tylko wówczas, gdy jest to niezbędne ze względu na rodzaj świadczenia lub wykonywanie czynności kontrolnych. Obecność i udział tych osób wymaga uzyskania zgody pacjenta i lekarza wykonującego zabieg (np. w sytuacji, gdy przy zabiegu ma być obecny student medycyny). Brak zgody pacjenta jest bez znaczenia, jeżeli udział osoby trzeciej jest niezbędny przy wykonywaniu zabiegu.
6. Obowiązek uzyskania zgody pacjenta przed przystąpieniem do leczenia
Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych po wyrażeniu zgody przez pacjenta lub osoby uprawnionej do wyrażenia zgody za pacjenta. W niektórych przypadkach zgoda ta musi być pisemna, np. przy wykonaniu zabiegu operacyjnego. Jeżeli pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, lekarz nie potrzebuje jego zgody. Powinien jednak skonsultować się z innym lekarzem, jeżeli ma taką możliwość. W takiej sytuacji ma również obowiązek odnotowania tego w dokumentacji medycznej.
7. Zakaz sprzedaży środków medycznych
Lekarza obowiązuje zakaz sprzedaży produktów leczniczych, wyrobów medycznych, wyposażenia wyrobów medycznych, wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro itd. (cały katalog znajduje się w art. 46 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy lekarz doraźnie dostarczy pacjentowi któreś z powyższych w związku z udzieleniem pomocy w nagłym wypadku. Mogą to być np. leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwwymiotne, przeciwalergiczne, leki nasenne, uspokajające, przeciwarytmiczne itd. (określone na podstawie rozporządzenia).
8. Obowiązek ubezpieczenia
Lekarz ma obowiązek ubezpieczyć się od odpowiedzialności cywilnej (OC). Ubezpieczenie ma na celu zabezpieczenie jego interesów majątkowych. Np. w przypadku, gdy zostanie wyrządzona szkoda na osobie czy w mieniu osobom trzecim w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Oprócz obowiązkowego OC lekarz może dodatkowo ubezpieczyć się w ramach prywatnego ubezpieczenia OC.
9. Obowiązek lekarza do zgłoszenia niepożądanego działania produktu
Lekarz jest obowiązany zgłosić podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzenie produktu leczniczego na rynek i Prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, działanie niepożądane produktu leczniczego.
Wszystkie wskazane obowiązki zostaną odrębnie omówione w następnych artykułach.
INNE OBOWIĄZKI
Na pozostałych członkach personelu medycznego ciążą te same obowiązki. Pielęgniarki i położne mają ponadto obowiązek wykonywania zleceń lekarskich (choć mają też prawo do odmowy ich wykonania).
Należy podkreślić, że niektórzy członkowie personelu medycznego będą mieć więcej obowiązków. Zależne jest to bowiem od pełnionej funkcji. Tak np. więcej obowiązków będzie miała pielęgniarka naczelna, pielęgniarka oddziałowa czy ordynator oddziału.