W kontekście prawa medycznego zawsze pojawiają się tematy praw pacjenta i obowiązków lekarza. Jeżeli jednak wpiszesz w Google hasło „prawa lekarza” lub „prawa personelu medycznego”, trudno będzie znaleźć Ci artykuł, który zawiera zbiór tych praw. Prawa lekarza oraz prawa pozostałych członków personelu medycznego (pielęgniarki, położnej) to jednak bardzo istotna kwestia. Tak samo istotna, jak tematyka praw pacjenta. Dlatego też postaram się przybliżyć Ci ją.
Prawa lekarza
1. Prawa lekarza: prawo do niepodjęcia leczenia lub odstąpienia od leczenia
Jednym z praw lekarza jest prawo niepodjęcia leczenia lub odstąpienia od niego. Prawo to przysługuje Ci, jeżeli nie zachodzi potrzeba niezwłocznego udzielenia pomocy osobie, której zdrowie lub życie jest zagrożone.
W doktrynie istnieje przekonanie, że przepis stanowiący o omawianym prawie (tj. art. 38 u.z.l*) odnosi się jedynie do zabiegów terapeutycznych, to znaczy związanych z procesem leczeniem. W przypadku bowiem zabiegów nieterapeutycznych (np. zabiegi estetyczne, eksperymenty) lekarz zawsze ma prawo odmówić wykonania zabiegu.
Z prawem lekarza do odstąpienia od leczenia wiążą się również obowiązki. To znaczy, że jeżeli chcesz odstąpić od leczenia, musisz:
- odpowiednio wcześnie uprzedzić o tym pacjenta, jego przedstawiciela ustawowego (np. w przypadku małoletniego dziecka – rodzica) lub opiekuna faktycznego;
- wskazać pacjentowi realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym;
- jeżeli wykonujesz zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby – możesz odstąpić od leczenia, jeżeli występują ważne ku temu powody, a Twój przełożony wyrazi na to zgodę;
- odnotować oraz szczegółowo i bardzo dokładnie uzasadnić swój wybór w dokumentacji medycznej.
Kodeks Etyki Lekarskiej stanowi dodatkowo, że odstąpić od leczenia (lub go nie podjąć) możesz jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach z wyłączeniem przypadków niecierpiących zwłoki. Niepodjęcie leczenia lub odstąpienie od leczenia chorego jest Twoim prawem, jednak musisz pamiętać, że skorzystanie z niego jest uzasadnione jedynie w wyjątkowych okolicznościach.
2. Prawa lekarza: prawo do powstrzymania się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z sumieniem
Tak jak w poprzednim przypadku, prawo to przysługuje lekarzowi, jeżeli nie zachodzi potrzeba niezwłocznego udzielenia pomocy osobie, której zdrowie lub życie jest zagrożone.
Jeżeli powołasz się na tzw. klauzulę sumienia, musisz:
- wskazać pacjentowi realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym;
- jeżeli wykonujesz zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby – możesz odstąpić od leczenia, jeżeli występują ważne ku temu powody, a Twój przełożony wyrazi na to zgodę;
- odnotować oraz szczegółowo i bardzo dokładnie uzasadnić swój wybór w dokumentacji medycznej.
Na klauzulę sumienia może powołać się każdy lekarz niezależnie od formy wykonywania zawodu.
3. Prawa lekarza: prawo do ordynowania produktów leczniczych i wyrobów medycznych
Wśród praw lekarza znajdziemy również ordynację produktów leczniczych i wyrobów medycznych. Lekarz może ordynować:
- leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, które są dopuszczone do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej,
- wyroby medyczne, wyposażenie wyrobów medycznych, wyroby medyczne do diagnostyki in vitro, wyposażenie wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro oraz aktywne wyroby medyczne do implantacji.
Lekarze i pozostały personel medyczny z pewnością wiedzą, co oznacza ordynacja leków. Jednak tym, którzy takiej wiedzy nie posiadają, wyjaśniam:
Ordynacja leków i wyrobów medycznych występuje w dwóch postaciach:
- ordynowanie ich pacjentowi do samodzielnego nabycia i stosowania odbywa się poprzez wystawianie recept lekarskich i jest ściśle sformalizowane;
- ordynowanie w warunkach sprawowania stałej opieki nad pacjentem odbywa się w ramach zleceń lekarskich (zleceń przekazywanych personelowi medycznemu do realizacji).
W każdym wypadku ordynacja leków musi znaleźć odzwierciedlenie w dokumentacji medycznej prowadzonej przez lekarza.
Prawa pozostałych członków personelu medycznego
1. Prawa personelu medycznego: Prawo do powstrzymania się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z sumieniem
Podobnie jak lekarzowi – pielęgniarce czy położnej przysługuje prawo powstrzymania się od wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z ich sumieniem. Mogą skorzystać z tego uprawnienia, jeżeli nie zachodzi potrzeba niezwłocznego udzielenia pomocy osobie, której zdrowie lub życie jest zagrożone.
Jeżeli zatem powołasz się na tzw. klauzulę sumienia, musisz:
- niezwłocznie poinformować pacjenta o odmowie wykonania świadczenia;
- udzielić pacjentowi wszelkich informacji o jego stanie zdrowia, w tym o alternatywnych sposobach leczenia;
- odnotować swoją decyzję w dokumentacji medycznej (nie musisz jej uzasadniać, wystarczy że powołasz podstawę odmowy – klauzulę sumienia).
Pielęgniarka i położna mogą również powstrzymać się od wykonania zlecenia lekarskiego czy wykonania innego świadczenia po uprzednim zawiadomieniu na piśmie przełożonego. W przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka może odmówić uczestniczenia w eksperymencie po wcześniejszym podaniu przyczyny na piśmie.
2. Prawa personelu medycznego: Prawo dostępu do dokumentacji medycznej i informacji o stanie zdrowia pacjenta
Można powiedzieć, że na to prawo składa się kilka elementów:
- Pielęgniarka i położna mają prawo wglądu do dokumentacji medycznej pacjenta oraz do uzyskania od lekarza pełnej informacji o stanie zdrowia pacjenta. Prawo do informacji dotyczy m.in. rozpoznania, metod diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych i dających się przewidzieć następstw podejmowanych działań – w zakresie niezbędnym do udzielanych świadczeń zdrowotnych.
- Pielęgniarce i położnej przysługuje również prawo do uzyskania pełnej informacji o celowości, planowanym przebiegu i dających się przewidzieć skutkach eksperymentu medycznego, w którym mają uczestniczyć.
- W przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka i położna mają prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrzebę jego wykonania.
3. Prawa personelu medycznego: prawo do odmowy wykonania zlecenia lekarskiego
W wyjątkowych przypadkach pielęgniarka lub położna mogą odmówić wykonania zlecenia lekarskiego. Przyczynę odmowy obowiązane są podać na piśmie.
4. Prawa personelu medycznego: prawo ordynowania produktów leczniczych i wyrobów medycznych
Pielęgniarka i położna posiadające dyplom ukończenia studiów drugiego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo oraz pielęgniarka i położna posiadające tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa mają prawo samodzielnie:
- ordynować leki zawierające określone substancje czynne, z wyłączeniem leków zawierających substancje bardzo silnie działające, środki odurzające i substancje psychotropowe, oraz środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, w tym wystawiać na nie recepty,
- ordynować określone wyroby medyczne, w tym wystawiać na nie zlecenia albo recepty.
– jeżeli ukończyły kurs specjalistyczny w tym zakresie.
Może mieć to miejsce w ramach samodzielnego wykonywania świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych.
Lekarz i pielęgniarka jako funkcjonariusze publiczni
Definicja funkcjonariusza publicznego zawarta jest w Kodeksie karnym (art. 115 § 13).
W wyroku z dn. 27 listopada 2000 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że „lekarz zatrudniony w publicznej służbie zdrowia może być uznany za funkcjonariusza publicznego w rozumieniu art. 115 § 13 k.k. jedynie wówczas, gdy swój zawód łączy z funkcjami o charakterze administracyjnym” (WKN 27/00).
Co to oznacza?
Lekarzowi przysługuje ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu, jeżeli:
1) wykonuje czynności w ramach świadczeń pomocy doraźnej lub udziela niezwłocznej pomocy w sytuacji, w której nieudzielenie takiej pomocy narażałoby kogoś na utratę życia lub zdrowia;
2) wykonuje zawód w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, który udziela świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Ochrona przysługuje w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych w tym podmiocie.
Podobnie jest w przypadku pielęgniarki, położnej i ratownika medycznego.
Szczególna ochrona prawna funkcjonariusza publicznego wyraża się w tym, że określone zachowanie sprawcy przestępstwa wobec funkcjonariusza publicznego jest zagrożone karą surowszą. To znaczy, że analogiczne zachowanie się sprawcy wobec innych podmiotów będzie łagodniej karane. Wymienione przeze mnie podmioty (personel medyczny) nie są funkcjonariuszami publicznymi, lecz w wyjątkowych okolicznościach stosuje się do nich ten sam szczególny reżim ochronny.
*ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty
