Niby każdy z Nas wie, czym jest telemedycyna. Znamy zapewne potoczne rozumienie tego określenia, ale czy potrafilibyśmy je zdefiniować? Na szczęście zrobiło to za Nas WHO, które uznało, że telemedycyna to nic innego, jak:
„świadczenie usług opieki zdrowotnej, w której kluczową rolę odgrywa rozłączność miejsca, przez wszystkie osoby wykonujące zawody medyczne, przy wykorzystaniu ICT służących wymianie istotnych informacji w celach diagnostycznych, leczniczych oraz zapobiegania chorobom i urazom, prowadzenia badań i ich oceny, zapewnienia, kontynuacji kształcenia pracowników służby zdrowia, czyli w celu poprawy zdrowia jednostek oraz tworzonych przez nie społeczności”
Od razu wyjaśnię, że ICT (information and communications technologies) to po prostu technologie informacyjno-komunikacyjne. Chodzi zatem w głównej mierze o udzielanie świadczeń zdrowotnych na odległość. W prawie medycznym możemy znaleźć przepisy, które zezwalają lekarzom na dokonanie oceny stanu zdrowia pacjenta za pośrednictwem środków przekazu. Jest to m.in. art. 42 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza-dentysty.
Art. 42 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza-dentysty
„Lekarz orzeka o stanie zdrowia określonej osoby po uprzednim, osobistym jej zbadaniu lub zbadaniu jej za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, a także po analizie dostępnej dokumentacji medycznej tej osoby”.
Przy tym należy odróżnić „kontakt osobisty” oraz „kontakt fizyczny”. Zbadanie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego nie powoduje uniknięcia kontaktu osobistego, a jedynie fizycznego.
Kolejną podstawą jest art. 3 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej.
Art. 3 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej
„Działalność lecznicza polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Świadczenia te mogą być udzielane za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności”.
Udzielanie świadczeń z wykorzystaniem środków teleinformatycznych
Mówiąc o udzielaniu świadczeń zdrowotnych z wykorzystaniem systemów teleinformatycznych, należy rozróżnić dwa pojęcia:
- telewizyty
- teleporady
Telewizytę należy utożsamiać z każdym świadczeniem medycznym udzielonym na odległość w związku z chorobą, problemem zdrowotnym, schorzeniem innym niż związane z SARS-CoV-2 lub COVID-19. Celem telewizyty może być ocena stanu zdrowia pacjenta, zainicjowanie lub kontynuacja terapii, a także wydanie orzeczenia, zaświadczenia lub opinii.
Przez teleporadę należy zaś rozumieć świadczenia realizowane za pośrednictwem systemów teleinformatycznych w związku z podejrzeniem, zakażeniem SARS-CoV-2 lub zachorowaniem na COVID-19. Celem teleporady nie jest wydanie orzeczenia, opinii czy zaświadczenia. W trakcie teleporady może być oceniany stan zdrowia pacjenta. Może być zainicjowane lub kontynuowane leczenie. Lekarz może również przekazać informację o konieczności kontynowania leczenia w warunkach ambulatoryjnych/szpitalnych.
Termin „telemedycyna” obejmuje zatem telewizyty i teleporady. I nie tylko (o czym niżej).
Jeszcze do niedawna lekarz udzielający teleporad miał obowiązek prowadzić dokumentację medyczną w postaci karty teleporady. Karta ta musiała być przechowywana przez 30 dni, licząc od daty odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii (art. 7 ust. 7 i 9 ustawy o COVID-19). Przepis ten został już uchylony. Zdaje się, że w takim wypadku sporządza się po prostu odpowiednie adnotacje w dokumentacji medycznej.
Zdalne świadczenia psychiatryczne
Telemedycyna znalazła zastosowanie również w przypadku świadczeń psychiatrycznych.
§ 3a rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień umożliwia realizację również psychiatrycznych świadczeń (stacjonarnych, ambulatoryjnych i dziennych) z wykorzystaniem środków teleinformatycznych.
Jest to dopuszczone pod warunkiem zapewnienia dostępności personelu wymaganego do ich realizacji w miejscu udzielania świadczeń. Dopuszczalność wykorzystania tych środków jest niezależna od stanu epidemii.
Dowodem udzielenia świadczeń w formie zdalnej powinno być odnotowanie w dokumentacji medycznej zastosowanego narzędzia komunikacyjnego oraz odnotowanie godziny, minuty rozpoczęcia sesji i jej zakończenia. Dotyczy to m.in. sesji psychoterapii indywidualnej, sesji psychoterapii rodzinnej czy grupowej (§ 18 ust. 4 zarządzenia nr 7/2020/DSOZ Prezesa NFZ z dn. 16.01.2020 r.).
Standardy organizacyjne
Obecnie telemedycyna cieszy się dużym zainteresowaniem. Wzrost znaczenia i ilości telewizyt doprowadził do powstania standardów organizacyjnych postępowania w ramach ich realizacji. Do tej pory wydano:
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 kwietnia 2019 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej w dziedzinie radiologii i diagnostyki obrazowej wykonywanej za pośrednictwem systemów teleinformatycznych;
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 sierpnia 2020 r. w sprawie standardu organizacyjnego teleporady w ramach podstawowej opieki zdrowotnej.
Standardy te należy traktować jako zasady postępowania, wytyczne, zalecenia. Mają charakter obowiązujący dla członków personelu medycznego. Wskazane standardy potwierdzają, że w wyniku przeprowadzenia teleporady w dokumentacji medycznej musi zostać dokonana odpowiednia adnotacja. Drugie z przytoczonych standardów wskazuje ponadto, że lekarz POZ ma obowiązek ustalić, czy teleporada jest wystarczająca ze względu na stan zdrowia pacjenta. W razie potrzeby lekarz powinien poinformować pacjenta o konieczności udania się na wizytę, gdzie lekarz go osobiście zbada. W takim wypadku lekarz powinien dokonać odpowiedniej wzmianki w dokumentacji medycznej pacjenta. Może ona przyjąć następujące brzmienie:
„Po dokonaniu wstępnej oceny stanu zdrowia pacjenta udzielono świadczeń zdrowotnych z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego. Pacjent został poinformowany, że w przypadku pogorszenia się stanu zdrowia powinien pilnie skontaktować się z lekarzem”.
lub
„Po dokonaniu wstępnej oceny stanu zdrowia pacjenta stwierdzono konieczność bezpośredniego kontaktu z pacjentem w warunkach ambulatoryjnych. Pacjent został poinformowany o tym, że udzielenie świadczeń z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego nie jest wystarczające dla prawidłowego przebiegu diagnostyki i leczenia. Poinformowano pacjenta o ryzykach i ewentualnych skutkach zdrowotnych odstąpienia od leczenia”.
Wydawanie recept z wykorzystaniem systemów teleinformatycznych
Telemedycyna obejmuje również wydawanie recept na odległość.
Lekarz może, bez dokonania badania pacjenta, wystawić receptę niezbędną do kontynuacji leczenia oraz zlecenie na zaopatrzenie w wyroby medyczne jako kontynuację zaopatrzenia w wyroby medyczne, jeżeli jest to uzasadnione stanem zdrowia pacjenta odzwierciedlonym w dokumentacji medycznej (art. 42 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Przepis ten nie odnosi się wprost do możliwości wykorzystania systemów teleinformatycznych. Zezwala jednak na pominięcie badania pacjenta i wydanie recepty na podstawie danych znajdujących się w dokumentacji medycznej. W związku z tym przepis ten znajduje zastosowanie jedynie wtedy, gdy proces leczenia już się rozpoczął, lekarz podjął decyzję co do stosowanego leczenia, a w dokumentacji znajdują się odpowiednie informacje. Nie oznacza to jednak, że nie jest możliwe zdalne wystawienie recepty, jeżeli leczenie się nie rozpoczęło.
Możemy wyróżnić dwie sytuacje:
- proces leczenia już się rozpoczął– możliwe jest wystawienie zlecenia na podstawie analizy dokumentacji medycznej, bez konieczności badania pacjenta (wtedy lekarze posługują się oznaczeniami o kategorii Rp, Rpz albo Rpw – zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 23a ust. 1 pkt 2-4 ustawy Prawo farmaceutyczne);
- proces leczenia się nie rozpoczął – konieczne będzie nawiązanie kontaktu zdalnego, zorganizowanie telewizyty, podczas której lekarz dokona oceny stanu zdrowia pacjenta i podejmie decyzję o dalszym postępowaniu; w dalszym ciągu będzie mógł wystawić receptę nawet zdalnie.
Co z odbiorem recept wystawionych zdalnie?
W przypadku, o którym mowa wyżej, recepty lub zlecenia, a w przypadku recepty w postaci elektronicznej – wydruk, mogą być przekazane:
- przedstawicielowi ustawowemu pacjenta albo osobie upoważnionej przez pacjenta do odbioru recepty lub zlecenia, wydruku;
- osobie trzeciej, jeżeli pacjent oświadczy podmiotowi udzielającemu świadczeń zdrowotnych, że recepty lub zlecenia czy wydruki mogą być odebrane przez osoby trzecie bez szczegółowego określania tych osób (art. 42 ust. 3 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Jednocześnie informacje o wystawieniu recepty lub zlecenia zamieszcza się w dokumentacji medycznej pacjenta. Odnotowuje się w dokumentacji medycznej pacjenta albo dołącza do tej dokumentacji również informację o osobie, której przekazano taką receptę lub zlecenie (art. 42 ust. 5 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Źródła:
- „Prawo medyczne w ochronie zdrowia”, red. Justyna Zajdel-Całkowska, 2021
- Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty
- Prawo farmaceutyczne
- Rozporządzenia Ministra Zdrowia
__________________________________
Zapoznaj się również z innymi artykułami:
Recepta – kto może ją wystawić?
Czy lekarz powinien przekazać pacjentowi swój numer polisy OC?
Transplantacja ex mortuo – dawstwo po śmierci
