Czy potrzebna jest zgoda członka rodziny na sekcję zwłok (autopsję) zmarłego? Pomysł na ten wpis pojawił się, gdy ostatnio oglądałam odcinek doktora House’a. Grupa lekarzy pracująca dla House’a chciała zrobić pacjentowi biopsję, lecz jego żona się na to nie zgadzała. Tak się złożyło, że pacjent zmarł i – jak zauważył House – już nie potrzebowali zgody na autopsję. Pojawiło się zatem pytanie: Czy wiecie, jak wygląda to w polskim prawie?
SEKCJA ZWŁOK (AUTOPSJA)
Sekcja zwłok jest pośmiertnym badaniem, mającym na celu ustalenie przyczyny śmierci. Ustawodawca uregulował kwestię sekcji zwłok w kilku aktach prawnych:
- ustawie o działalności leczniczej;
- ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
- Kodeksie postępowania karnego;
- rozporządzeniach, m.in. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 10 kwietnia 1972 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach anatomii patologicznej, w prosektoriach oraz w pracowniach histopatologicznych i histochemicznych.
Zgodnie z art. 31 ustawy o działalności leczniczej zwłoki zmarłego mogą być poddane sekcji, w szczególności gdy zgon ten nastąpi przed upływem 12 godzin od przyjęcia do podmiotu leczniczego. Chodzi o sytuację, gdy pacjent zmarł w podmiocie, który zapewnia całodobowe świadczenia zdrowotne. W ustawie nie wskazano, kto decyduje o wykonaniu sekcji zwłok, zatem powinien to określać regulamin placówki. Jeżeli regulamin tego nie określa, zasadne jest przyjęcie, że może to zrobić kierownik podmiotu.
KIEDY SEKCJA MOŻE BYĆ PRZEPROWADZONA?
Autopsji nie można przeprowadzić wcześniej niż po upływie 12 godzin od stwierdzenia zgonu (art. 32 ustawy o działalności leczniczej).
Można to zrobić wcześniej, jeżeli zachodzi potrzeba pobrania ze zwłok:
- komórek,
- tkanek,
- narządów.
Taką wcześniejszą sekcję może zarządzić kierownik. Jeżeli kierownik nie jest lekarzem, zgodę na sekcję zwłok wydaje lekarz upoważniony przez kierownika lub zarząd spółki kapitałowej.
ZGODA NA SEKCJĘ ZWŁOK (AUTOPSJĘ)
Ze zgodą na autopsję jest tak, jak ze zgodą na transplantację narządów. Zgoda na sekcję zwłok (autopsję) jest domniemana. Co to znaczy? To znaczy, że lekarz (patomorfolog lub lekarz medycyny sądowej) nie potrzebuje zgody pacjenta wyrażonej za życia lub zgody jego bliskich, aby wykonać sekcję zwłok. Jeżeli upoważniony zdecydował się na przeprowadzenie sekcji, musi on ustalić, czy został zgłoszony sprzeciw.
Zwłoki pacjenta nie mogą być jednak poddane sekcji, jeżeli:
- przedstawiciel ustawowy tej osoby wyraził sprzeciw;
- sprzeciw wyraziła ta osoba za życia.
Reguluje to art. 31 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej.
Sprzeciw może być wyrażony w dowolnej formie, nie może jednak budzić wątpliwości. Stąd też mogą się pojawić wątpliwości co do tego, co w sytuacji, gdy sprzeciw ten był wyrażony w formie ustnej? Jak dowiedzieć się, czy taki sprzeciw się pojawił? Taki sam problem pojawił się przy temacie transplantacji ex mortuo (po śmierci dawcy), dlatego odsyłam do zapoznania się z tym artykułem. Rozwiązaniem optymalnym jest wyrażenie sprzeciwu w formie pisemnej, zwłaszcza że powinien on zostać załączony do dokumentacji medycznej.
Wskazówka dla lekarza: W dokumentacji medycznej pacjenta sporządza się adnotację o dokonaniu albo zaniechaniu sekcji zwłok z odpowiednim uzasadnieniem. Uzasadnienie powinno wskazywać na przesłanki, którymi kierowała się osoba, która podjęła decyzję o przeprowadzeniu sekcji lub jej braku. Jeżeli pacjent lub przedstawiciel ustawowy złożył sprzeciw, lekarz powinien załączyć go do dokumentacji medycznej pacjenta. Sprzeciw w formie ustnej lekarz powinien odnotować w dokumentacji. Ewentualnie – jeżeli istnieje taka możliwość – zwrócić się do osoby składającej sprzeciw o złożenie sprzeciwu w formie pisemnej.
Jednocześnie zaznaczam, że sprzeciw co do wykonania sekcji zwłok nie jest jednoznaczny z wyrażeniem sprzeciwu na transplantację narządów, tkanek czy komórek.
CZY SPRZECIW ZAWSZE JEST SKUTECZNY?
Domniemana zgoda na autopsję (sekcję zwłok) jest skuteczna tak długo, jak długo nie zostanie złożony sprzeciw. Ale czy sprzeciw zawsze będzie skuteczny?
Są takie sytuacje, w których sprzeciw pacjenta za życia lub jego przedstawiciela ustawowego nie ma znaczenia. Będzie to miało miejsce w przypadkach:
- określonych w Kodeksie postępowania karnego i Kodeksie karnym wykonawczym oraz aktach wykonawczych wydanych na ich podstawie – np. gdy zachodzi podejrzenie umyślnego lub nieumyślnego spowodowania śmierci, gdy zachodzi podejrzenie, że doszło do błędu medycznego;
- gdy przyczyny zgonu nie można ustalić w sposób jednoznaczny;
- określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
PODEJRZENIE POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA
Jeżeli zachodzi podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci, przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok (art. 209 Kodeksu postępowania karnego).
Oględzin zwłok dokonuje:
- prokurator;
- w postępowaniu sądowym – sąd.
Mogłeś słyszeć, że po śmiertelnym wypadku czeka się na prokuratora, aż ten przybędzie na miejsce zdarzenia. Właśnie w tym celu prokurator się tam udaje – aby dokonać oględzin zwłok. Oględzin zwłok dokonuje się bowiem na miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia prokuratora lub sędziego przemieszczać lub poruszać zwłoki można tylko w razie konieczności.
Otwarcia zwłok dokonuje natomiast biegły lekarz (często lekarz medycyny sądowej) w obecności prokuratora lub sądu. Z oględzin i otwarcia zwłok biegły sporządza opinię. W takim wypadku nie jest potrzebna zgoda na sekcję zwłok (autopsję) – nawet domniemana. Prokurator czy sąd działają bowiem na podstawie przepisów prawa.
W celu dokonania oględzin i otwarcia zwłok prokurator albo sąd może nawet zarządzić wyjęcie zwłok z grobu (art. 210 k.p.k.).
ZLECENIE SEKCJI PRZEZ SANEPID LUB RODZINĘ
Domniemana zgoda na sekcję zwłok (autopsję) nie jest potrzebna również wtedy, gdy sekcję zarządza sanepid. Na podstawie art. 33 ust. 2 pkt 6 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi państwowy powiatowy inspektor sanitarny lub państwowy graniczny inspektor sanitarny może – w drodze decyzji – nakazać sekcję zwłok osoby zmarłej. Uprawnienie to przysługuje:
- w celu zapobieżenia szerzeniu się zakażeń lub chorób zakaźnych;
- gdy chodzi o sekcję zwłok osoby, u której rozpoznano lub podejrzewano zakażenie lub chorobę zakaźną.
Skoro tyle podmiotów może zarządzić sekcję, to czy rodzina zmarłego może jej żądać? Ustawodawca nie uregulował tego w żaden sposób przepisami. O przeprowadzenie sekcji może wystąpić do podmiotu leczniczego:
- rodzina zmarłego pacjenta albo
- przedstawiciel ustawowy zmarłego dziecka lub osoby ubezwłasnowolnionej.
Podmiot leczniczy nie jest jednak związany wnioskiem rodziny.
Jeżeli zainteresował Cię ten artykuł, zachęcam do zapoznania się z innymi wpisami na blogu:
